Οι Ζηλωτές και η "κομμούνα" της Θεσσαλονίκης, 1342-1350.

Οι Ζηλωτές και η "κομμούνα" της Θεσσαλονίκης, 1342-1350.

Οι Ζηλωτές ήταν μια πολιτική ομάδα που κυριάρχησε στις πολιτικές εξελίξεις στην Θεσσαλονίκη από το 1342 έως το 1350. Οι σύγχρονες πηγές, κυρίως αντι-Ζηλωτών, παρέχουν ελάχιστες πληροφορίες σχετικά με το πολίτευμα των Ζηλωτών της Θεσσαλονίκης. Οι Ζηλωτές κατόρθωσαν να δημιουργήσουν και να συντηρησουν ένα αμεσοδημοκρατικο σύστημα για οκτώ χρόνια. Κατασχέθηκαν τα περιουσιακά στοιχεία της αριστοκρατίας και έγινε αναδιανομή του πλούτου τους στο λαό.

Στις αρχές του δέκατου τέταρτου αιώνα, η βυζαντινή αυτοκρατορία έπεσε σε δραματική πτώση. Υπήρξε ένας μεγάλος εμφύλιος πόλεμος στη δεκαετία του 1320, συνοδευόμενος από εισβολές από όλες σχεδόν τις πλευρές. Καθώς η αυτοκρατορία έγινε ασθενέστερη και πτωχότερη, η δυστυχία των μεγάλων μαζών στην ύπαιθρο και στις πόλεις έγινε σχεδόν αφόρητη. Τόσο στη χώρα όσο και στις πόλεις ο πλούτος συγκεντρώθηκε στα χέρια μιας μικρής αριστοκρατικής τάξης και εναντίον τους κατευθύνθηκε η πικρία των άπορων μαζών.
Η σύγκρουση παρουσιαζοταν ως ταξική, μεταξύ αριστοκρατίας και λαού αλλά και ως θρησκευτική μεταξυ των Ησυχαστων και των Αντιησυχαστων που προωθούσαν περισσότερο τη φιλοσοφία και την επιστήμη.

Ο λαός της Θεσσαλονίκης είχε ήδη επαναστατησει μια φορά ενάντια στον κυβερνήτη που διορίστηκε από την Κωνσταντινούπολη: στον πρώτο Παλαιολόγειο εμφύλιο πόλεμο, το 1322, ο δεσπότης Κωνσταντίνος Παλαιολόγος εκδιώχθηκε από το λαό υπέρ του Ανδρόνικου Γ 'και του υπολοχαγού του, Ιωάννη Καντακουζηνού. Όταν ξέσπασε ο δεύτερος εμφύλιος πόλεμος, ο έλεγχος της πόλης είχε μεγάλη σημασία και για τα δύο στρατόπεδα και για τους υποστηρικτές του Καντακουζηνού, υπό την ηγεσία του κυβερνήτη του Θεόδωρου Συναδηνου, ο οποίος προσπάθησε να του παραδώσει την πόλη. Ωστόσο, ο λαός της πόλης αντέδρασε, τους εδιωξε και πήρε τον έλεγχο της πόλης. Οι οπαδοί του Καντακουζηνού και άλλοι αριστοκράτες λυνταριστηκαν και οι περιουσίες τους δημευτηκαν.

Ο Μιχαήλ και ο Ανδρέας Παλαιολόγος ήταν δύο από τις σημαντικότερες μορφές της εξέγερσης. Παρά τις προσπάθειες να διασαφηνιστει η σχέση τους με τους αυτοκράτορες Παλαιολόγους , δεν έχει ανακαλυφθεί κάποια συγγένεια με τη συγκεκριμένη δυναστεία.

Τα επόμενα χρόνια, η πόλη αντιστάθηκε επιτυχώς στις προσπάθειες του Καντακουζηνού να καταλάβει την πόλη με τη βοήθεια των συμμάχων του, του Σελτζουκου εμιρη Umur και του βασιλιά Stefan Dusan της Σερβίας. Καθώς η παλίρροια του εμφυλίου πολέμου σταδιακά στράφηκε προς τον Καντακουζηνό, ο Ιωάννης Αποκαυκος άρχισε να σχεδιάζει εναντίον των Ζηλωτών. Έρχεται σε επαφή με τα υπολείμματα της προ-Καντακουζιανής αριστοκρατίας και, αφού σκότωσε τον Μιχαήλ Παλαιολόγο, ανέλαβε την εξουσία και συνέλαβε τους σημαντικότερους Ζηλωτές χωρίς έντονη λαϊκή αντίδραση. Αφού εμαθε για τον φόνο του πατέρα του στην Κωνσταντινούπολη τον Ιούνιο του 1345, ο Απόκαυκος αποφάσισε να παραδώσει την πόλη στον Καντακουζηνό, αλλά ο όχλος της πόλης, με επικεφαλής τον Ανδρέα Παλαιολόγο, ξεσηκώθηκε εναντίον του. Ο Απόκαυκος και περίπου εκατό από τους κορυφαίους αριστοκράτες ξυλοκοπηθηκαν από το λαό και επιπλέον όλοι όσοι ήταν μάλιστα ύποπτοι για «Καντακουζηνισμό» εκτελεστηκαν και το σπίτια και οι περιουσίες τους λεηλατήθηκαν.

Το 1347 ο Καντακουζηνός και ο αυτοκράτορας Ιωάννης Β συμφιλιώθηκαν, αλλά οι Ζηλωτές αγνόησαν εντολές της πρωτεύουσας, όπως ο διορισμός ως Αρχιεπισκόπου του Ησυχαστη Γρηγορίου Παλαμά. Η πόλη παρέμεινε απομονωμένη από τον έξω κόσμο, προσβλήθηκε από τον Μαύρο Θάνατο , ενώ συνέχισε να απειλείται από το βασιλιά της Σερβιας Στέφανο Ντούσαν. Η κατάσταση έγινε ολοένα και πιο απελπιστική, και μάλιστα έγινε λόγος για την παράδοση της πόλης στην προστασία ξένων δυνάμεων, συγκεκριμένα της Σερβιας, προκειμένου να μην πέσει η Θεσσαλονίκη στα χέρια των Βυζαντινών. Ωστόσο, αυτοκρατορικοι κύκλοι υποκινησαν αντιζηλωτικη εξέγερση και το 1349 οι Ζηλωτές ηττήθηκαν, ενώ ο Ανδρέας Παλαιολόγος κατέφυγε στο Άγιο Όρος και έγινε μοναχός. Το 1350, μετά από διαπραγματεύσεις, ο Ιωάννης Καντακουζηνός, συνοδευόμενος από τον αυτοκράτορα Ιωάννη Παλαιολόγο και το Γρηγόριο Παλαμά, μπήκαν θριαμβευτες στην πόλη. Ο βυζαντινός θρόνος είχε νικήσει και το μικρό πείραμα της Θεσσαλονίκης είχε συντριβεί.

Ερπετός