Ο πολιτισμός των Κουργκάν

Ο "πολιτισμος Κουργκαν" και οι Ινδοευρωπαίοι

Στην πρώτη φωτό παιδιά από το Ιράν, στη δεύτερη ένα Κουργκάν (ταφικό μνημείο στις ευρασιατικές στέππες), στην τρίτη οι πιθανές μετακινήσεις των Ινδοευρωπαικών φύλων και στην τέταρτη ομοιότητες ανάμεσα σε ινδοευρωπαικές γλώσσες.

Γύρω στο 4.000 π. Χ. ένας "νέος" πολιτισμός κάνει την εμφάνιση του στο Βόρειο Καύκασο και στις στέππες της Ουκρανίας, της Νότιας Ρωσίας και του Καζακστάν. Πρόκειται για τον πολιτισμό "Κουργκάν" που πήρε το όνομα του από τα ταφικά μνημεία που κατασκεύαζε σε μορφή λόφου. Σύμφωνα με την ινδοευρωπαϊκή θεωρία που τείνει να είναι η επικρατέστερη για το θέμα, ο πολιτισμός αυτός εξαπλώθηκε μέσα στις επόμενες χιλιετίες σε όλη την Ευρωπαικη ήπειρο, και σε μεγάλες περιοχές της Μέσης Ανατολής, της Κεντρικής Ασίας και της Ινδίας, ενώ πιστεύεται ότι με τον καιρό διαιρέθηκε σε παρακλάδια που στη συνέχεια εξελίχθηκαν στα πρωτοκελτικά, πρωτογερμανικά, πρωτολατινικά, πρωτοελληνικά, πρωτοσλαβικα, πρωτοβαλτικά, πρωτοαλβανικά, πρωτοαρμενικά, πρωτοιρανικά και πολλά πρωτοινδικά φύλα (άλλα ινδοευρωπαικά φύλα όπως οι Σκύθες, οι Τοχάριοι της Κεντρικής Ασίας ή διάφορες ινδοευρωπαικές ομάδες της Ανατολίας (π.χ. Χετταίοι) και των Βαλκανίων (π.χ. Θράκες) εξαφανίστηκαν, μετά από πίεση από άλλα φύλα (τουρκικά, μογγολικά, σημιτικά ή και από άλλα ινδοευρωπαικά).

Η "Υπόθεση Κουργκάν" προτάθηκε για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1950 από τη Λιθουανή ανθρωπολόγο και αρχαιολόγο Marija Gimbutas, ενώ μεταγενέστερα άλλοι, όπως ο David Anthony χρησιμοποιούν άλλους όρους όπως "Πολιτισμός Yamnaya".

Οι ινδοευρωπαίοι σύμφωνα με αυτή τη θεωρία εξαπλώθηκαν σε αυτήν την τεράστια έκταση εις βάρος των παλαιότερων κατοίκων, γνωστών στην Ευρώπη συμβατικά και ως "Παλαιών Ευρωπαίων". Το κατά πόσο όλοι αυτοί οι παλαιότεροι Ευρωπαίοι ήταν συγγενείς γλωσσικά και πολιτιστικά είναι επίσης σχετικά άγνωστο και αντικείμενο debate. Ενώ πολλοί μίλησαν για μια προϊστορική "γενοκτονία" (πράγμα που δεν αποκλείεται) είναι πολύ πιθανό ότι σε μεγάλο βαθμό οι παλιοί και οι νέοι κάτοικοι αναμείχθηκαν για να σχηματίσουν τους διάφορους λαούς που συναντάμε στα ιστορικά χρόνια και ενώ επικράτησε ο νέος πολιτισμός σίγουρα επέζησαν κάποια θρησκευτικά, γλωσσικά και πολιτιστικά στοιχεία. Απομεινάρια των "Παλαιών Ευρωπαίων" θεωρούνται από πολλούς, λαοί όπως οι Βάσκοι και οι Γεωργιανοί, αλλά και Ουραλικά φύλα όπως οι Σάμι (Λάπωνες), Φινλανδοί, Εσθονοί και διάφορα φύλα της Ρωσίας πριν την εξάπλωση Σλαβικών, Βαλτικών και Γερμανικών λαών στην περιοχη. Σε άλλα μέρη όπως στην Ιταλία (Ετρούσκοι), Ισπανία (Ίβηρες, αν και κάποιοι σε μίξη με Κέλτες σχημάτισαν τους Κελτίβηρες), Ινδία (Δραβίδες, υπάρχουν ακόμα αλλά σχεδόν αποκλειστικά στη Νότια Ινδία), Ιράν (Ελαμίτες), Ανατολία (Χάττι), οι λαοί αυτοί εξαφανίζονται.

Στον Ελλαδικό χώρο, τα πρώτα πρωτοελληνικά φύλα φτάνουν στο τέλος της 3ης χιλιετίας π. Χ. (Κοντά στο 2.000 π.Χ.) με το τελευταίο μεγάλο ελληνικό φύλο τους Δωριείς να κατεβαίνει γύρω στο 1.100 π.Χ. Η Κάθοδος των Δωριέων κατέστρεψε τον πρωτοελληνικό Μυκηναικό πολιτισμό και οποιαδήποτε μορφή γραπτής γλώσσας ξεχάστηκε στην Ελλάδα μέχρι την υιοθέτηση του φοινικικού αλφαβήτου.Η ύπαρξη λαών ανάμεσα στους Έλληνες στην κυρίως Ελλάδα που μέχρι και τα κλασσικά χρόνια δε μιλούσαν Ελληνικά ήταν από την αρχαιότητα αντικείμενο συζήτησης (έχουν βρεθεί επιγραφές με ελληνικό αλφάβητο γλωσσών που σίγουρα δεν είναι Ελληνικά). Πολλά νησιά όπως η Λήμνος και η Σαμοθράκη (πολιτισμός του βορειοανατολικού Αιγαίου) εξελληνίστηκαν μετά τον 6ο αιώνα π.Χ. ενώ θρησκευτικές τελετές όπως τα Καβείρια Μυστήρια έχουν σίγουρα προελληνική προέλευση. Η ετεοκρητική γλώσσα (ετυμολογικά "πραγματική κρητική) επέζησε στα βουνά της Κρήτης έως τον 3ο αιώνα π.Χ. και θεωρείται εξέλιξη της Μινωικής. Αντίστοιχα υπήρχε και η ετεοκυπριακή γλώσσα. Θεωρείται πως από το Μαυροβούνιο έως και την Πελοπόννησο πριν την άφιξη Ιλλυριών και Ελλήνων κατοικούσαν οι Πελασγοί, ένα όνομα γνωστό από την αρχαιότητα, αλλά χωρίς να γνωρίζουμε λεπτομέρειες για αυτούς. Ενώ ο πολιτισμός του Βορειοανατολικού Αιγαίου συνδέεται με τους Ετρούσκους, σύμφωνα με κάποιους ειδικούς, στο Αιγαίο κυριαρχούσαν και άλλοι λαοί όπως οι Λέλεγες.

Εικάζεται ότι οι Παλαιοί Ευρωπαίοι είχαν μια μητριαρχική και πιο ειρηνική μορφή οργάνωσης σε σχέση με το πιο επιθετικό, πολεμικό και πατριαρχικό μοντέλο που έφεραν οι Ινδοευρωπαίοι. Αυτό φαίνεται και από τη λατρεία κυρίως θεοτήτων θηλυκών,της φύσης και της γονιμότητας όπως στην Κρήτη. Ενώ οι Ινδοευρωπαίοι παραμένουν θεωρία, είναι η επικρατέστερη και οι περισσότερες άλλες θεωρίες που προτάθηκαν για να την αντικρούσουν αφενός έχουν ελάχιστα έως καθόλου στοιχεία, αφετέρου συνδέθηκαν έντονα με τους εθνικισμούς.

Ερπετός